Η ατελής καρδιακή συστολή

Υπολογίζεται ότι τα επόμενα χρόνια η καρδιακή ανεπάρκεια θα είναι η πιο συχνή διάγνωση και θα ευθύνεται για τις περισσότερες εισαγωγές στα νοσοκομεία

Σε όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τον όρο καρδιακή ανεπάρκεια το άκουσμά της ίσως να προκαλεί φόβο αλλά τα πράγματα δεν είναι έτσι. Αν ο γιατρός σας πει ότι έχετε καρδιακή ανεπάρκεια δεν σημαίνει ότι είστε ο μόνος ούτε ότι σταμάτησε η καρδιά σας ή ότι περίπου πεθαίνετε. Απλώς σημαίνει ότι η καρδιά σας δεν συστέλλεται όπως θα έπρεπε.

Στις περιπτώσεις της καρδιακής ανεπάρκειας η καρδιά εξακολουθεί να εργάζεται αλλά λιγότερο αποτελεσματικά. Ως αποτέλεσμα τόσο στην κόπωση όσο και στην ηρεμία το οξυγόνο δεν επαρκεί. Στις ΗΠΑ, από όπου έχουμε τις καλύτερες στατιστικές, υπολογίζεται ότι περίπου 5.000.000 Αμερικανοί πάσχουν από καρδιακή ανεπάρκεια ενώ κάθε χρόνο εμφανίζονται 400.000 νέες περιπτώσεις. Υπολογίζεται ότι τα επόμενα χρόνια η καρδιακή ανεπάρκεια θα είναι η πιο συχνή διάγνωση και θα «ευθύνεται» για τις περισσότερες εισαγωγές στα νοσοκομεία. Και αυτό γιατί με όλες τις νέες τεχνικές και τα φάρμακα πολλοί ασθενείς επιζούν και μακροχρόνια οδηγούνται προς καρδιακή ανεπάρκεια.

Στην καρδιακή ανεπάρκεια η αδύναμη καρδιά συνυπάρχει με κατακράτηση υγρών στον οργανισμό. Η κύρια δουλειά της καρδιάς είναι να στέλνει την απαραίτητη ποσότητα αίματος σε όλα τα μέρη του σώματος. Το αίμα που κυκλοφορεί μεταφέρει θρεπτικά συστατικά και οξυγόνο στους ιστούς του σώματος και απομακρύνει τα άχρηστα προϊόντα. Το πόσο αίμα θα στείλει η καρδιά εξαρτάται από τις δραστηριότητες του σώματος. Στην ηρεμία χρειαζόμαστε μικρή ποσότητα αίματος ενώ στην προσπάθεια αυξάνονται οι απαιτήσεις τόσο για αίμα όσο και για θρεπτικά συστατικά και η καρδιά συσπάται εντονότερα. Για να προσαρμοστεί στις διαφορετικές συνθήκες η καρδιά χτυπά γρηγορότερα ή πιο αργά και τα αγγεία συσπώνται ή διαστέλλονται για να κατανείμουν ομοιόμορφα το αίμα.

Ποιες είναι όμως οι αιτίες που μπορεί να προκαλέσουν καρδιακή ανεπάρκεια;

Στις κυριότερες περιλαμβάνονται:

• Στένωση των αρτηριών που τροφοδοτούν με αίμα την καρδιά (στεφανιαία νόσος).
• Παλαιό έμφραγμα του μυοκαρδίου.
• Αυξημένη αρτηριακή πίεση.
• Βαλβίδες της καρδιάς οι οποίες παρουσιάζουν πρόβλημα.
• Βλάβες της καρδιάς και κυρίως του μυός (μυοκαρδιοπάθειες).
• Βλάβες της καρδιάς εκ γενετής (συγγενείς καρδιοπάθειες).
• Μικροβιακές λοιμώξεις της βαλβίδας ή της καρδιάς (ενδοκαρδίτις ή μυοκαρδίτις).

Οι παθήσεις αυτές μπορεί να προκαλέσουν καρδιακή ανεπάρκεια μειώνοντας την ικανότητα προς σύσπαση της καρδιάς, μειώνοντας την πλήρωση της καρδιάς με αίμα ή γεμίζοντας τις κοιλότητες της καρδιάς με μεγάλη ποσότητα αίματος. Η πάθηση αυτή δεν εμφανίζεται ξαφνικά αλλά υπάρχει συνήθως για χρόνια, εξελίσσεται και επιδεινώνεται.

Ας δούμε τι ακριβώς συμβαίνει στην καρδιακή ανεπάρκεια.

Όταν η καρδιά δεν συστέλλεται ικανοποιητικά, όπως θα έπρεπε, λιγότερο αίμα βγαίνει από την καρδιά. Έτσι το αίμα όταν επιστρέφει στην καρδιά, λόγω του ότι βρίσκει και υπόλοιπο αίματος εκεί, αρχίζει να συσσωρεύετε στις φλέβες. Γι' αυτόν το λόγο αναπτύσσεται μια δύναμη από το εσωτερικό των αγγείων προς τους ιστούς των ποδιών. Το οίδημα το οποίο αναπτύσσεται στα άκρα, στα σφυρά και στις κνήμες οφείλεται στην κατάσταση αυτή. Μερικές φορές το οίδημα αυτό φθάνει και στην κοιλία και στο ήπαρ. Δεν οφείλονται όμως όλα τα οιδήματα στην καρδιακή ανεπάρκεια και ο γιατρός σας είναι αυτός ο οποίος θα βγάλει τη διάγνωση.

Η αριστερή πλευρά της καρδιάς δέχεται το οξυγονωμένο αίμα από τους πνεύμονες και το στέλνει σε όλο το σώμα. Όταν η καρδιά δεν συστέλλεται ικανοποιητικά, αίμα παραμένει στα αγγεία και στους πνεύμονες. Μερικές φορές υγρό εξέρχεται από τα αγγεία του πνεύμονα στον χώρο που φυσιολογικά μπαίνει ο αέρας που αναπνέουμε. Η κατάσταση αυτή καλείται οξύ πνευμονικό οίδημα και χαρακτηρίζεται από έντονη δύσπνοια, εφίδρωση και συχνά υψηλή αρτηριακή πίεση.

Στην καρδιακή ανεπάρκεια η ικανότητα των νεφρών να αποβάλλουν νάτριο και νερό είναι επίσης μειωμένη. Το νάτριο, το οποίο φυσιολογικά θα έπρεπε να αποβάλλεται με τα ούρα, παραμένει στο σώμα και κατακρατά νερό. Αυτό επιδεινώνει το πρόβλημα της αυξημένης κατακράτησης υγρών που ήδη υπάρχει. Ένα άλλο σύμπτωμα των ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια είναι η κόπωση. Αυτό οφείλεται στο ότι δεν κυκλοφορεί αρκετό αίμα στους ιστούς και στα όργανα και το οξυγόνο το οποίο απαιτείται δεν επαρκεί. Όταν η καρδιακή ανεπάρκεια εμφανίζεται, ο οργανισμός προσπαθεί να αμυνθεί. Ένας τρόπος είναι η αύξηση του μεγέθους της καρδιάς. Όταν οι κοιλότητες της καρδιάς αυξάνονται, διατείνονται και μπορούν να συστέλλονται ισχυρότερα και έτσι να εξωθούν περισσότερο αίμα.

Ένας δεύτερος τρόπος με τον οποίον η καρδιά αμύνεται είναι η αύξηση της μυϊκής μάζας. Με αυτόν τον τρόπο αυξάνεται ο συνολικός αριθμός των μυϊκών ινών που είναι δυνατόν να συσταλούν. Περισσότερες μυϊκές ίνες σημαίνει ότι η καρδιά συστέλλεται ισχυρότερα.

Ένας τελευταίος τρόπος είναι η αύξηση της συσταλτικότητας της καρδιάς μέσω αγγειοσυσπαστικών ουσιών που κυκλοφορούν. Στην αρχή αυτοί οι μηχανισμοί βοηθούν την καρδιά να ανταποκρίνεται φυσιολογικά ή τουλάχιστον ικανοποιητικά. Καθώς όμως η κατάσταση επιδεινώνεται η αντιστάθμιση αυτή αρχίζει από μόνη της να επιδεινώνει τα πράγματα και από ένας βοηθητικός μηχανισμός γίνεται τελικά καταστρεπτικός.

Όπως όλες οι παθήσεις, έτσι και η καρδιακή ανεπάρκεια έχει συμπτώματα τα οποία βοηθούν να τη διαγνώσουμε. Το συχνότερο σύμπτωμα είναι η δύσπνοια προσπάθειας η οποία προκαλείται από κατακράτηση υγρών στους πνεύμονες. Το λαχάνιασμα είναι ένα σύμπτωμα που παρατηρείται συχνά κατά την άσκηση αλλά και κατά την ηρεμία. Μερικές φορές η δύσπνοια παρατηρείται αιφνίδια το βράδυ, γίνεται πολύ σοβαρή και ο ασθενής χρειάζεται αρκετά μαξιλάρια για να κοιμηθεί. Μερικές φορές ο ασθενής σηκώνεται το βράδυ και κάθεται καθιστός στο κρεβάτι λόγω της δύσπνοιας.

Αν και τα προβλήματα της αναπνοής είναι τα συχνότερα στην καρδιακή ανεπάρκεια δεν είναι και τα μόνα. Μερικές φορές οι ασθενείς παρουσιάζουν βήχα και αιματηρά φλέγματα. Ένα άλλο σύμπτωμα, το οποίο ήδη αναφέρθηκε, είναι το οίδημα. Συχνά παρατηρείται αύξηση του σωματικού βάρους λόγω της κατακράτησης των υγρών.

Τέλος, συμπτώματα που δείχνουν ότι δεν υπάρχει αρκετή εξώθηση αίματος από την καρδιά είναι η κόπωση και η αδυναμία ως το σημείο ο ασθενής να μην μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί. Συχνά ο γιατρός μπορεί να διαγνώσει ότι ο ασθενής έχει καρδιακή ανεπάρκεια από την κλινική εξέταση. Εντοπίζει τη δύσπνοια και το οίδημα από την ακρόαση των πνευμόνων, ακούει το υγρό στους πνεύμονες, και από την ακρόαση της καρδιάς αντιλαμβάνεται αν αυτή δουλεύει φυσιολογικά.

Μόλις τεθεί η διάγνωση της καρδιακής ανεπάρκειας θα πρέπει να αρχίσει αμέσως η θεραπεία. Βασικό μας μέλημα όπως πριν είναι να βρούμε την αιτία, μήπως μπορεί να αρθεί.

Και χωρίς άρση της αιτίας, πάντως, με τη σωστή θεραπεία και μερικές αλλαγές στον τρόπο ζωής, η κατάσταση της υγείας των ασθενών βελτιώνεται και αισθάνονται καλύτερα. Η θεραπεία θα μειώσει το αίσθημα αδυναμίας, τη δύσπνοια και το οίδημα, θα βελτιώσει την ικανότητα προς άσκηση, θα επιβραδύνει την εξέλιξη της πάθησης και θα αυξήσει την επιβίωση.

Το πρώτο βήμα της θεραπείας είναι η διακοπή κατανάλωσης άλατος, η διατήρηση του καλίου και του μαγνησίου σε φυσιολογικά επίπεδα και η διατήρηση του σωματικού βάρους.

Η κατανάλωση άλατος θα πρέπει να είναι αυστηρά μειωμένη στα άτομα με καρδιακή ανεπάρκεια. Ο λόγος είναι ότι η αυξημένη κατανάλωση άλατος ευνοεί την κατακράτηση υγρών, η οποία επιβαρύνει την καρδιά, προκαλεί δύσπνοια και οίδημα. Η αυξημένη κατανάλωση άλατος μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στους ηλεκτρολύτες του σώματος όπως το κάλιο και το μαγνήσιο. Η καθημερινή δίαιτα περιλαμβάνει περίπου τρία κουταλάκια αλάτι. Οι ασθενείς που χρειάζεται να μειώσουν το αλάτι μπορούν να το μειώσουν κατά 30% απλά βγάζοντας την αλατιέρα από το τραπέζι τους. Αν κάποιος ασθενής μαγειρεύει χωρίς αλάτι μπορεί να μειώσει κατά 30% ακόμη την κατανάλωση. Οι ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια θα πρέπει να ζυγίζονται κάθε πρωί διότι η αύξηση του σωματικού βάρους κατά βάση σημαίνει κατακράτηση υγρών. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι ασθενείς λαμβάνουν διουρητικά για να αυξήσουν την αποβολή των υγρών και του άλατος. Τα διουρητικά όμως έχουν και ανεπιθύμητες ενέργειες. Μια από τις πιο κοινές είναι και η απώλεια καλίου. Το κάλιο είναι σημαντικό συστατικό του σώματος και βοηθά στην ηλεκτρική σταθερότητα της καρδιάς όσο και στην καλή λειτουργία του νευρικού συστήματος.

Σε αυτές τις περιπτώσεις οι ασθενείς θα πρέπει να παρακολουθούν τις τιμές του καλίου στο αίμα ή αλλιώς τα διουρητικά που λαμβάνουν πρέπει να έχουν και καλιοσυντηρητικό. Πολλά φρούτα όπως οι μπανάνες, τα πορτοκάλια, τα γκρέιπφρουτ και λαχανικά περιέχουν κάλιο και η κατανάλωσή τους βοηθά. Αν κάποιος ασθενής όμως έχει νεφρική ανεπάρκεια θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τα επίπεδα του καλίου. Ένα άλλο φάρμακο που χορηγείται συχνά είναι η δακτυλίτιδα η οποία αυξάνει τη συσπαστικότητα της καρδιάς. Όταν ο ασθενής πάρει αρκετή δακτυλίτιδα και τα επίπεδα στο αίμα είναι υψηλά, εμφανίζονται ανεπιθύμητες ενέργειες όπως διαταραχές της όρασης, βοές στα αφτιά, ναυτία, έμετος και διαταραχές του καρδιακού ρυθμού. Άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι τα αγγειοδιασταλτικά. Σε αυτά ανήκουν τα νιτρώδη και οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης. Τα φάρμακα αυτά διαστέλλουν τόσο τις φλέβες όσο και τις αρτηρίες. Οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης θεωρούνται σήμερα το κλειδί στη θεραπεία της καρδιακής ανεπάρκειας, αυξάνοντας σημαντικά την επιβίωση των ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια, και θεωρείται κακή ιατρική η μη χρησιμοποίηση των φαρμάκων αυτών. Η χειρουργική επέμβαση είναι μία από τις επιλογές, στις οποίες περιλαμβάνεται και η μεταμόσχευση της καρδιάς.

Γενικότερα η γνώση του προβλήματος και η σωστή αντιμετώπιση έχουν βοηθήσει σημαντικά τόσο στη βελτίωση της ζωής των ασθενών αυτών όσο και στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσής τους.