Το ερεθισματαγωγό σύστημα της καρδιάς

Η καρδιά χαρακτηρίζεται από την ικανότητα να συστέλλεται χωρίς εξωτερικό ερέθισμα, που να προέρχεται από άλλα όργανα, χάρη στην ύπαρξη ειδικού ηλεκτρικού συστήματος (ερεθισματαγωγό σύστημα της καρδιάς). Η βηματοδοτική λειτουργία της καρδιάς, διαδραματίζει τρεις σημαντικούς ρόλους: κάνει, την καρδιά να χτυπά αυθόρμητα, ρυθμίζει την καρδιακή συχνότητα και μεταφέρει το ηλεκτρικό σήμα στις κοιλίες με κάθε καρδιακό παλμό, μέσω ειδικών οδών. Μια υγιής καρδιά χτυπά με συχνότητα περίπου 60 έως 100 παλμών ανά λεπτό, σε ηρεμία.

Ο φλεβόκομβος

Το ερέθισμα στην καρδιά φυσιολογικά παράγεται από τον φλεβόκομβο. Ο φλεβόκομβος εντοπίζεται στη συμβολή του δεξιού κόλπου και της άνω κοίλης φλέβας. Συνιστά ένα σύνολο κυττάρων που σχηματίζουν την πρωτογενή ηλεκτρική γεννήτρια (βηματοδότη) της καρδιάς. Κάθε καρδιακός παλμός ξεκινά στο φλεβόκομβο και πυροδοτεί μια αλυσιδωτή ηλεκτρική αντίδραση που διαχέει το σήμα και στους δύο κόλπους, με αποτέλεσμα την κολπική σύσπαση. Το ηλεκτρικό σήμα μεταβιβάζεται στη συνέχεια στον κολποκοιλιακό κόμβο.

Ο κολποκοιλιακός κόμβος

Η ηλεκτρική ώση μεταβιβάζεται από τους κόλπους σε μια ζώνη που βρίσκεται στη δεξιά οπίσθια θέση του μεσοκολπικού διαφράγματος. Η ζώνη αυτή ονομάζεται κολποκοιλιακός κόμβος και είναι το μοναδικό σημείο ηλεκτρικής σύνδεσης κόλπων και κοιλιών.

Ο κολποκοιλιακός κόμβος λειτουργεί ως θύρα ελέγχου του ηλεκτρικού σήματος μεταξύ του φλεβόκομβου και των οδών αγωγής των κοιλιών, προκειμένου να εξασφαλίζει το σωστό χρόνο μετάδοσης της ηλεκτρικής ώσης για την πυροδότηση της κοιλιακής σύσπασης. Ουσιαστικά το ερέθισμα καθυστερεί για λίγο μέσα στον κολποκοιλιακό κόμβο και μετά μέσω του δεματίου του His διαχέεται στις κοιλίες για να τις διεγείρει.

Δεμάτιο του His

Το ηλεκτρικό σήμα μετά τον κολποκοιλιακό κόμβο, μεταφέρεται μέσω του ειδικού ερεθισματαγωγού ιστού των κοιλιών, που ονομάζεται δεμάτιο του His στις κοιλίες.

Το δεμάτιο του His είναι συνέχεια του κολποκοιλιακού κόμβου και πορεύεται υπενδοκαρδιακά στο μεσοκοιλιακό διάφραγμα σαν κοινό στέλεχος που στην συνέχεια διακλαδίζεται σε δύο σκέλη το αριστερό και το δεξιό σκέλος έτσι ώστε να προκαλεί ηλεκτρική διέγερση και στις δύο κοιλίες. Το αριστερό σκέλος χωρίζεται περιφερικότερα σε πρόσθιο και οπίσθιο ημισκέλος.

Η Επίδραση της καρδιακής συχνότητας στην στην αντλητική λειτουργία της καρδιάς

Όσο περισσότερες συστολές επιτελεί η καρδιά ανά λεπτό τόσο περισσότερο αίμα αντλεί. Το φαινόμενο αυτό έχει σημαντικούς περιορισμούς:  Όταν η συχνότητα καρδιακής λειτουργίας ξεπεράσει ένα κρίσιμο επίπεδο:

• η ένταση της συστολής της καρδιάς ελαττώνεται

• ο χρόνος της διαστολής ελαττώνεται τόσο πολύ, ώστε να μην παρέχεται αρκετός χρόνος για τη ροή αίματος με ικανοποιητικό ρυθμό από τους κόλπους προς τις κοιλίες. 

Για τους λόγους αυτούς όταν η συχνότητα της καρδιακής λειτουργίας αυξάνεται τεχνητά με ηλεκτρικά ερεθίσματα (τεχνητή βηματοδότηση), η καρδιά εμφανίζει την κορυφαία ικανότητά της για άντληση μεγάλων ποσών αίματος μεταξύ των 100 και 150 συστολών ανά λεπτό.

Σημείωση 1

Mε τι ρυθμό χτυπά η καρδιά μας;

H καρδιά κάθε ανθρώπου μπορεί να χτυπά με διαφορετικό ρυθμό. Άλλος μπορεί να έχει 60 παλμούς, άλλος 70, άλλος 85 και όλες αυτές οι αποκλίσεις να είναι μέσα στο φυσιολογικό. Πιο έντονες αποκλίσεις, όμως, ίσως κρύβουν κάποιο παθολογικό αίτιο. Για παράδειγμα, αν έχετε υπερθυρεοειδισμό, μπορεί η καρδιά σας να δίνει 120 παλμούς το λεπτό, ενώ αν έχετε υποθυρεοειδισμό μπορεί να δίνει μόνο 40. Ένας άνθρωπος με κολποκοιλιακό αποκλεισμό -ένα σοβαρό πρόβλημα στη λειτουργία της καρδιάς- μπορεί να έχει 35-40 παλμούς.

Από την άλλη μεριά, ένας αθλητής μπορεί να έχει σε κατάσταση ηρεμίας 35-40 παλμούς, χωρίς βέβαια αυτό να είναι παθολογικό. Kαι αν οι πολλοί αριθμοί έκαναν την καρδιά σας να χτυπά τρελά, ηρεμήστε και μετρήστε τους σφυγμούς σας. Το πιθανότερο είναι πως θα κυμαίνονται από 55-60 έως 90 σφυγμούς το λεπτό, όσο ακριβώς είναι το φυσιολογικό πλαίσιο. Yπάρχουν, όμως, και άνθρωποι που φυσιολογικά ξεπερνούν τους 80-90 σφυγμούς το λεπτό.

Για να πείτε, ωστόσο, πως ανήκετε σε αυτούς, οι γιατροί συστήνουν να αποκλείσετε πρώτα τα παθολογικά αίτια. Αντίθετα, αν οι σφυγμοί σας ξεπερνούν σε αλλεπάλληλες μετρήσεις τους 100 -δηλαδή αν τους έχετε μετρήσει σε αυτό τον αριθμό για 2-3 συνεχόμενες μέρες-, είναι απαραίτητο να το συζητήσετε με το γιατρό σας, ώστε να κάνετε ορισμένες εξετάσεις.

Από τι εξαρτάται ο ρυθμός της;

O βασικός παράγοντας που ρυθμίζει το ρυθμό της λειτουργίας της καρδιάς είναι η κατάσταση του αυτόνομου νευρικού συστήματος, του τμήματος του νευρικού συστήματος που ρυθμίζει τη λειτουργία των σπλάχνων. Tο αυτόνομο νευρικό σύστημα επηρεάζεται από διάφορες συναισθηματικές αντιδράσεις, τη γενικότερη φυσική κατάσταση, αλλά και από την κατάσταση που βρίσκεστε τη στιγμή που μετράτε τους σφυγμούς σας. Γι’ αυτό το λόγο, κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικό φυσιολογικό σφυγμό. Tο συναίσθημα και η φυσική δραστηριότητα επηρεάζουν, επίσης, αυτή την ισορροπία και γι’ αυτό μεταβάλλονται οι παλμοί της καρδιάς του ίδιου ανθρώπου σε διαφορετικές στιγμές της ζωής του. Aς μην ξεχνάμε πως το αυτόνομο νευρικό σύστημα είναι φτιαγμένο έτσι, ώστε να βοηθά την καρδιά να λειτουργεί κατάλληλα για κάθε περίσταση. Αν, για παράδειγμα, τρέξετε, πρέπει να αυξηθεί η δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος για να συσπάσει εντονότερα και πιο γρήγορα την καρδιά, ώστε να μεταφερθεί περισσότερο αίμα και οξυγόνο στους μυς που το χρειάζονται. Έτσι, αν μετρήσετε εκείνη τη στιγμή τους σφυγμούς σας, ανάλογα με τη φυσική σας κατάσταση, μπορεί να τους βρείτε πολύ ανεβασμένους σε σχέση με το φυσιολογικό.

Πόσους σφυγμούς μετρήσατε;

Kαλό είναι στα πλαίσια της πρόληψης να μετράτε  στο σπίτι μια φορά την εβδομάδα τον αριθμό των σφυγμών σας.

Συνήθως μετράμε τους σφυγμούς στη φλέβα του καρπού. Γυρίστε το αριστερό χέρι με την παλάμη να κοιτάει προς τα πάνω και ακουμπήστε το δείκτη και το μέσο του δεξιού χεριού στον καρπό σας, λίγο πιο αριστερά από το κέντρο. Αν εστιάσετε για μερικά δευτερόλεπτα την προσοχή σας, θα νιώσετε το ρυθμικό χτύπο των σφυγμών.

Mετράτε τους σφυγμούς κάποια ώρα που είστε ήρεμοι και χαλαροί.  Kρατήστε χρόνο ένα λεπτό και σημειώστε αν θέλετε σε ένα σημειωματάριο τον αριθμό των σφυγμών που μετρήσατε, για να μπορείτε να συγκρίνετε με επόμενες μετρήσεις, αν υποψιάζεστε ότι κάτι δεν πάει καλά.

Αν βρείτε τους σφυγμούς σας κάτω από 50-55 , θα πρέπει να συμβουλευτείτε το γιατρό σας - εκτός και αν είστε ιδιαίτερα αθλητικοί τύποι. Tο ίδιο ισχύει αν οι σφυγμοί σας είναι μόνιμα πάνω από 80-90.  

Δεν χρειάζεται να ανησυχήσετε αν μία φορά έτυχε να έχετε πολλούς σφυγμούς. Mετρήστε ξανά τους σφυγμούς σας κάποια στιγμή που είστε χαλαρωμένοι, για μερικές συνεχόμενες μέρες.

Αν ο αριθμός τους παραμένει ψηλότερος ή χαμηλότερος από το φυσιολογικό , καλό είναι να μιλήσετε με το γιατρό σας.

Σε καθεμία μια από τις δύο προηγούμενες περιπτώσεις, θα πρέπει να γίνουν καρδιαγγειακές εξετάσεις, ώστε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο οι μη φυσιολογικοί σφυγμοί να οφείλονται σε παθολογικά αίτια. Αν έχετε περισσότερους σφυγμούς από το φυσιολογικό, μπορεί να χρειαστεί να κάνετε και αιματολογικές εξετάσεις για τη λειτουργία του θυρεοειδή.

Αν έχετε ηλικιωμένους συγγενείς, προσπαθήστε να μετράτε εσείς τους σφυγμούς τους περίπου μία φορά την εβδομάδα.

Ελέγχοντας το σφυγμό -χωρίς όμως άγχος και υπερβολές- , μπορεί να εντοπίσετε αρρυθμίες και να προλάβετε τυχόν σοβαρά προβλήματα υγείας.

Σημείωση: Οι αριθμοί των φυσιολογικών σφυγμών που δίνονται αντιστοιχούν σε ενηλίκους, αφού τα παιδιά έχουν περισσότερους σφυγμούς.