Αρτηριακή υπέρταση και αλάτι

Από όλα τα θέματα που έχουν σχέση με την υπέρταση, κανένα δεν είναι πιο αντιφατικό από το αλάτι, και συγκεκριμένα το νάτριο που περιέχεται στο αλάτι. Η παρατήρηση αυτή προέρχεται από τις μελέτες που δείχνουν ότι η μείωση του νατρίου μειώνει την πίεση αν είστε «ευαίσθητοι στο αλάτι».

Ο ρόλος του νατρίου

Το νάτριο είναι ένα βασικό μεταλλικό στοιχείο. Ο κύριος ρόλος του είναι η διατήρηση της σωστής ισορροπίας των υγρών του σώματος. Επίσης, βοηθά στη μετάδοση των νευρικών ερεθισμάτων που επηρεάζουν τη σύσπαση και τη χαλάρωση των μυών.

Παίρνετε νάτριο από τις τροφές που καταναλώνετε. Πολλές τροφές περιέχουν ούτως ή άλλως νάτριο. Ωστόσο, το μεγαλύτερο ποσοστό νατρίου προέρχεται από μείγματα νατρίου που προστίθενται στις τροφές κατά την επεξεργασία και κατά την προετοιμασία στο σπίτι. Το αλάτι (χλωριούχο νάτριο) είναι η πιο συνηθισμένη πηγή νατρίου. Αποτελείται από 40% νάτριο και 60% χλώριο.

Καθημερινά χρειάζεστε τουλάχιστον 500 χιλιοστόγραμμα (mg) νατρίου. Αυτό είναι λίγο παραπάνω από 1/4 του κουταλιού του γλυκού αλάτι. Ωστόσο, οι περισσότεροι Αμερικανοί καταναλώνουν 3.000 με 4.000 χιλιοστόγραμμα νατρίου την ημέρα.

Τα νεφρά ρυθμίζουν την ποσότητα νατρίου στον οργανισμό. Όταν τα επίπεδα νατρίου είναι χαμηλά, συγκρατούν νάτριο. Όταν είναι υψηλά, αποβάλλουν την επιπλέον ποσότητα μέσω των ούρων. Μερικές φορές, ωστόσο, τα νεφρά δεν μπορούν να αποβάλλουν αρκετό νάτριο. Το επιπλέον νάτριο αρχίζει να συσσωρεύετε στο αίμα και, επειδή το νάτριο συγκρατεί το νερό, ο όγκος του αίματος αυξάνεται. Η καρδιά πρέπει να λειτουργήσει πιο έντονα για να μεταφέρει τον αυξημένο όγκο αίματος μέσα στα αιμοφόρα αγγεία, αυξάνοντας την πίεση στις αρτηρίες. Οι ασθένειες της καρδιάς, των νεφρών, του ήπατος και των πνευμόνων μπορούν να οδηγήσουν σε αδυναμία ρύθμισης του νατρίου. Επίσης, ορισμένα άτομα είναι απλώς πιο ευαίσθητα στα υψηλά επίπεδα νατρίου στο αίμα.

Ευαισθησία στο νάτριο

Η αντίδραση κάθε οργανισμού στο νάτριο είναι διαφορετική. Ορισμένα άτομα -υγιείς ενήλικοι αλλά και τα υπερτασικά άτομα-μπορούν να καταναλώσουν όσο νάτριο θέλουν και να μην επηρεαστεί καθόλου η πίεση τους.

Για άλλα άτομα η υπερβολική ποσότητα νατρίου μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της πίεσης και σε εμφάνιση υπέρτασης. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται ευαισθησία στο αλάτι ή το νάτριο. Περίπου το 40% των υπερτασικών ατόμων έχουν ευαισθησία στο νάτριο. Η πάθηση είναι πιο συνηθισμένη στους μαύρους αφροαμερικανικής καταγωγής και στους ενηλίκους άνω των 65 ετών. Επίσης, τα διαβητικά άτομα είναι πιο ευαίσθητα στα υψηλά επίπεδα νατρίου. Το ακριβές αίτιο αυτής της πάθησης δεν είναι γνωστό. Η γενετική μπορεί να παίζει ρόλο σε ορισμένες περιπτώσεις, ειδικά ανάμεσα στους μαύρους.

Δεν υπάρχει απλός τρόπος για να καταλάβετε αν είστε ευαίσθητοι στο νάτριο, εκτός από το να περιορίσετε την κατανάλωση νατρίου και να παρατηρήσετε αν θα μειωθεί η πίεση σας. Μια ιατρική εξέταση μπορεί να δείξει την αντίδραση σας στα διάφορα επίπεδα νατρίου, αλλά αυτή η εξέταση δεν είναι πρακτική και απαραίτητη. Αν είστε ευαίσθητοι στο νάτριο, ακολουθήστε μια δίαιτα χαμηλή σε νάτριο για να μειωθεί η πίεση σας. Αν έχετε υπέρταση, ο γιατρός μπορεί να σας συστήσει διουρητικά φάρμακα που αποβάλλουν τα επιπλέον υγρά από το αίμα. Ακόμα κι αν παίρνετε κάποιο διουρητικό, δεν πρέπει να καταναλώνετε μεγάλες ποσότητες νατρίου. Αν το κάνετε, το φάρμακο μπορεί να προκαλέσει την απώλεια μεγάλων ποσοτήτων από άλλα βασικά μεταλλικά στοιχεία, όπως κάλιο και μαγνήσιο.

Πρόσφατες συστάσεις

Το Κρατικό Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Υπέρτασης, που χορηγείται από τα Κρατικά Ινστιτούτα Υγείας, συνιστά σε όλους τους Αμερικανούς να περιορίσουν το νάτριο στα 2,4 γραμμάρια την ημέρα. Αυτό ισούται με μισό κουταλάκι του γλυκού αλάτι. Πολλοί γιατροί και οργανισμοί υποστηρίζουν αυτή την άποψη.

Οι λόγοι είναι οι εξής:

• Αν έχετε υπέρταση και είστε ευαίσθητοι στο νάτριο, η μείωση του νατρίου μπορεί να μειώσει την πίεση σας. Ο περιορισμός του νατρίου σε συνδυασμό με άλλες αλλαγές του τρόπου ζωής, όπως μια υγιεινή διατροφή και διάφορες δραστηριότητες, μπορεί να είναι αρκετός για την αποφυγή φαρμάκων που μειώνουν την πίεση.
• Αν παίρνετε φάρμακα για την πίεση, ο περιορισμός του νατρίου μπορεί να αυξήσει την αποτελεσματικότητα του φαρμάκου.
• Αν κινδυνεύετε από εμφάνιση της υπέρτασης, ο περιορισμός του νατρίου σε συνδυασμό με άλλες αλλαγές του τρόπου ζωής μπορεί να εμποδίσει την ανάπτυξη της ασθένειας.
• Αν είστε υγιείς, ο περιορισμός του νατρίου ως μέρος μιας υγιεινής διατροφής είναι ασφαλής και λογικός. Επίσης, μπορεί να εμποδίσει τον κίνδυνο εμφάνισης της ασθένειας καθώς θα μεγαλώνετε, τη στιγμή που η υπέρταση είναι πιο επικίνδυνο να εμφανιστεί και αυξάνεται η ευαισθησία στο νάτριο.

Παρόλο που δεν έχει αποδειχθεί ότι η μείωση του νατρίου μειώνει τον κίνδυνο της υπέρτασης, μελέτες σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού δείχνουν ότι όταν το άτομο περιορίζει το νάτριο η πίεση μειώνεται. Επίσης, μειώνεται και ο αριθμός των θανάτων από καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό. Αυτό σημαίνει ότι ένα μέσο άτομο -ειδικά ένα άτομο με οικογενειακό ιστορικό στην υπέρταση- μπορεί να επωφεληθεί από τη μείωση του νατρίου.

Η αντίθετη άποψη

Εδώ και 30 χρόνια, από τότε που ακούστηκε η άποψη ότι όλοι οι Αμερικανοί πρέπει να περιορίσουν την κατανάλωση νατρίου, έχει ξεκινήσει μια αντιπαράθεση-κυρίως επειδή πολλές από τις πληροφορίες σχετικά με το νάτριο και την υπέρταση δεν είναι σαφείς και μπορούν να ερμηνευτούν με διάφορους τρόπους. Επίσης, τα αποτελέσματα κάποιων πιο πρόσφατων μελετών δεν έχουν βοηθήσει να δοθεί ένα τέρμα σε αυτή τη διαφωνία. Τρία βασικά θέματα προκαλούν την αντιπαράθεση:

• Οι μελέτες έχουν δείξει ότι όταν ορισμένα άτομα με φυσιολογική πίεση περιορίζουν την κατανάλωση νατρίου, η πίεση τους μειώνεται ελάχιστα, αν όχι καθόλου.
• Οι πρόσφατες μελέτες αναφέρουν ότι η απώλεια βάρους και η διατροφή που περιέχει κυρίως ίνες, φρούτα,  λαχανικά, γαλακτοκομικά προϊόντα με χαμηλά λιπαρά και μέτρια επίπεδα νατρίου είναι πιο σημαντικοί παράγοντες για τον έλεγχο της πίεσης από ότι απλώς και μόνο η μείωση του νατρίου.
• Μια μελέτη του 1998 που δημοσιεύτηκε στην ιατρική εφημερίδα The Lancet έδειξε ότι τα άτομα που κατανάλωναν πολύ λίγο νάτριο υπέστησαν αργότερα περισσότερες καρδιακές προσβολές από ότι τα άτομα που κατανάλωναν περισσότερο νάτριο. Τουλάχιστον άλλη μία παλιότερη μελέτη κατέληξε σε παρόμοιο συμπέρασμα.

Οι υπάλληλοι του Εθνικού Εκπαιδευτικού Προγράμματος για την Υπέρταση παρακολουθούν όλες τις επιστημονικές πληροφορίες σχετικά με το νάτριο και την πίεση. Η θέση τους είναι ότι όλες οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο περιορισμός του νατρίου είναι ασφαλής και λογικός. Πιστεύουν επίσης ότι για τα άτομα που είναι ευαίσθητα στο νάτριο, ο έλεγχος στην κατανάλωση του νατρίου είναι τόσο σημαντικός όσο και άλλοι παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως η σωστή διατροφή και η απώλεια βάρους. Επίσης, παρόλο που ο περιορισμός του νατρίου μπορεί να ωφελήσει ελάχιστα κάποια άτομα, συνολικά μπορεί να παίξει μεγάλο ρόλο στην αποφυγή μελλοντικών ασθενειών και στη μείωση των εγκεφαλικών και των καρ­διακών προσβολών που έχουν σχέση με την υπέρταση.

Τι πρέπει να κάνετε

Αν ο γιατρός σας ή ο διαιτολόγος σας συμβουλεύσει να περιορίσετε το νάτριο για να μειώσετε την πίεση σας, θα πρέπει να ακολουθήσετε τη συμβουλή του. Ακόμα κι αν δε σας πει να μειώσετε το νάτριο, θα πρέπει να προσπαθήσετε να περιορίσετε την ποσότη­τα που καταναλώνετε καθημερινά. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να μειώσετε το νάτριο που καταναλώνετε:

Τρώτε περισσότερο φρέσκα και λιγότερο επεξεργασμένα τρόφιμα. Τα φρέσκα τρόφιμα περιέχουν συνήθως λιγότερο νάτριο από ότι τα επεξεργασμένα. Τα φρέσκα λαχανικά περιέχουν λιγότερο νάτριο. Τα κονσερβοποιημένα λαχανικά και οι ζωμοί λαχανικών έχουν συνήθως πρόσθετο αλάτι. Τα φρούτα περιέχουν πολύ λίγο νάτριο, είτε είναι φρέσκα είτε κατεψυγμένα είτε κονσερβοποιημένα.

Το νωπό κρέας έχει λιγότερο νάτριο από το ζαμπόν, το μπέικον και τα λουκάνικα. Όλες αυτές οι τροφές είναι πλούσιες σε νάτριο για να βελτιώνεται η γεύση τους και για να συντηρούνται.

Οι σούπες, τα κατεψυγμένα γεύματα και άλλες έτοιμες τροφές έχουν πολύ αλάτι. Τα σνακ, όπως τα τσιπς, το ποπ κορν, τα κράκερς και τα φιστίκια, έχουν και αυτά πολύ αλάτι. Καλό είναι να τα καταναλώνετε σπάνια.

Αναζητάτε προϊόντα χαμηλά σε νάτριο. Ορισμένες επεξεργασμένες τροφές με πολύ νάτριο υπάρχουν και σε συσκευασίες με λιγότερο νάτριο. Τέτοιες τροφές είναι οι σούπες, οι ζωμοί, τα κονσερβοποιημένα λαχανικά και οι χυμοί λαχανικών, το κέτσαπ και η σόγια. Το ότι μια τροφή είναι χαμηλή σε λιπαρά ή θερμίδες δε σημαίνει ότι είναι χαμηλή και σε νάτριο. Μερικές φορές προστίθεται νάτριο σε αυτές τις τροφές για να βελτιωθεί η γεύση τους. Διαβάζετε τις ετικέτες. Οι ετικέτες πάνω στα προϊόντα αναφέρουν την ποσότητα νατρίου σε κάθε μερίδα. Αναφέρουν επίσης αν τα στοιχεία που περιέχουν αλάτι ή νάτριο είναι συστατικά. Αν το νάτριο είναι ένα από τα τρία πρώτα συστατικά που αναφέρονται, το προϊόν είναι υψηλό σε νάτριο. Επίσης, κοιτάξτε και για άλλες πηγές νατρίου, όπως η μαγειρική σόδα και το μπέικιν πάουντερ.

Σημείωση

Πηγές Νατρίου

• 1 % πόσιμο νερό
• 11% μαγειρικό αλάτι
• 11% αλάτι που περιέχουν οι τροφές
• 77% βιομηχανοποιημένες τυποποιημένες τροφές